Genellikle edebiyat yazılarıyla tanıdığım ve bu alanda ürün verdiğini bildiğim bir yazar bir gün karşıma genetik bilimini konu edinen, Genom adını taşıyan, bilimsel bir kitap hakkında yazdığı kritik ile çıksaydı ilk tepkim: “Hayırdır inşallah?!” diye ünlemek ve yazara da yazıya da kuşkuyla yaklaşmak olurdu. Gel gör ki bu yazımda sizlere Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi’nden çıkan Genom adlı, kelimenin tam manasıyla çarpıcı bir kitaptan söz açmak dileğindeyim. Saygıdeğer okurun girişte belirttiğim saiklerden dolayı beni muaheze etmemesi için, bu şaşırtıcı duruma getireceğim sağlam açıklamalarım var. Bu açıklamalarım bilimsel alanda, edebi düsturla yazılmış muhteşem bir kitabı da muştuluyor eşzamanlı olarak.
Matt Ridley adlı, genç sayılabilecek yazarın, son yılların yükselen bilim dalı genetik üzerine yazdığı Genom adlı kitap birbirinden şaşırtıcı ögelerle dopdolu. Kanımca işin en ilginç yanı, yaşamımda pek az kez bu denli başarılısına tanık olduğum; bir bilimsel eserdeki edebiyat kullanımı olayı. Yaşadığımız dünyanın en sofistike bilim dallarından biri; büyük olasılıkla da birincisi olan genetiğin konusunu popüler bilim eseri tarzında kaleme alarak sunup, bu sayede bu alanda insanların kafasında belli bir bilinç uyandırmayı amaçlayan yazar, öylesine bir kitap yazmış ki değme edebiyatçı böylesi bir ustalığı gösteremez. Edebiyat ustalarının cerbezeli yazınsal tekniklerini zekice kullanarak, türümüzün öyküsünü anlatan bir tuhaf eser Genom. Tuhaf bir otobiyografik roman. Bir şaheser! Üçüncü Binyıl’a yaraşır bir şıklık. Yaratıcısına şükran duymamızı gerektirecek bir hazine.
Çünkü bu sayede, benim gibi son derecede karmaşık bir bilimsel alan olan genetik hakkında neredeyse hiçbir fikri olmayan okurlar bile, türümüzün ilk meydana çıkışından bu yana süregelen “genetik-otobiyografik-biyolojik”(!) hikayesini akıcı bir roman gibi okumak şansını yakalıyor. Bir biyoloji ya da bir genetik kitabını bu denli ilgiyle okuyacağımı rüyamda görsem hayra yormazdım. Kuşkusuz, olay, bir bilimsel eserin yetenekli bir yazarca popüler bilim yazınsallığı içerisinde sunulmasından ibaret değil. Hikaye büyük. Artık sokaktaki çocukların bile çok çok iyi bildiği gibi İkinci Binyıl kapanırken insanlık büyük bir teknoloji devrimi ile sarsıldı. Dijital devrim adını verdiğimiz bu teknolojik aşamanın ardından bildiğimiz dünya tamamen değişti. Hepimizin büyük bir bilimsel hamle olarak gördüğümüz bu olay aslında sadece teknolojik bir uygulamadan ibaretti. İşin ilk heyecanı geçtikten sonra öğreniyorduk ki; Internet denen olay İkinci Dünya Savaşı sırasında Amerikan ordusunda iç haberleşme için kullanılan bir teknolojinin yaygınlaştırılmasından başka bir şey değilmiş. Bunu öğrenmekle kalmıyor çok daha önemli bir şeyden haberdar oluyorduk: Gerçekte bir bilimsel devrim sözkonusuydu: Ama bu, bilişimden çok genetik alanında yaşanmaktaydı. İnsanın gen haritası çıkarılmıştı ve yakında birçok hastalığın çaresi bulunacağı, yaradılışa dair bazı sırlara ulaşılabileceği, bugüne kadar geçirdiğimiz yaşamsal evreler hakkında kapsamlı fikirler edinileceği gibi; bu alanda meydana gelecek değişiklikler sayesinde dünya bambaşka bir yer haline dönüşecekti.
Kuşkusuz şehir efsaneleri ile yaşayan bizler, bunu da bir dünya efsanesi olarak algılıyor ve neresine ne şekilde inanacağımızı kestiremiyorduk. Fakat bilim, bu alanda gerçekten de çok büyük adımlar atmaktaymış: İşte onu, elimizdeki bu kitaptan satır satır öğreniyoruz. Hem de ancak bir edebiyat yapıtından alınabilecek okuma hazzı ile birlikte!
Kitabın, görkemli denebilecek içeriğine geçmeden önce oldukça ilginç sayılabilecek tekniğine bir göz atmakta yarar var. Yazar, genetik biliminin sembolü diyebileceğimiz, insanoğlunu meydana getiren 23 çift kromozomdan esinlenerek anlatısını 23 bölümde sürdürüyor. Her bölümde genetik biliminin başat konularından biri, karakteristik özelliklerini taşıdığı kromozomla birlikte ele alınarak; insan, yazınsallıkta yeniden oluşturuluyor. Bu sayede, hem anlatıya dair akılda kalıcı bir espri ve bölümleme yapılıyor hem de bünyenin yapısına dair galaksi bir de yazınsallıkta oluşturuluyor. Bölümlerin sayısı insan DNA’sındaki kromozomların sayısı kadar olduğu için eser, oylumlu bir edebiyat sanatı olan alegorik anlatımı da beraberinde getirmiş oluyor.
Matt Ridley’in yazınsal yetileri sadece bu şekilsel ögelerle sınırlı değil. Aynı zamanda, bu kadar derin bilimsel bilgi ile donanmış bir yazarda kolay kolay göremeyeceğimiz bir belagat, ironi, rezüme, dramatizasyon, tasvir ve tahrir kabiliyetine sahip. En karmaşık konuları anlatırken bile küçük hikayecikler kurabiliyor, okurun ilgisini diriltebiliyor, onu ajite edebiliyor, özendiriyor; dramatik bilimsel olaylar anlatıyor, bilim insanlarının başından geçen trajikomik, kimi zaman mucizevi ama hep ilgi çekici anekdotları emsalsiz bir hafızanın ürünleri olarak sayıp döküyor. Tüm bu yaptıkları sonucunda, mucizevi bir şeyi başarıyor; bilim ile edebiyatı evlendiriyor. Ortaya çıkan ürünü; Genom adlı kitabı, konuyla “ilgili ilgisiz”(!) tüm okurlara hararetle salık veririm. Hiç ilgileri olmayan bir alanda, bu kitap sayesinde otorite olup çıkabilirler. Bu noktada, bu değerli eseri Türkçe’ye çeviren Mehmet Doğan ve Nıvart Taşçı’nın başarısının altı çizilmeli. Benzer şekilde, zor kitapların özenli editörü ve çevirmeni olarak yayın piyasasında isim yapmış Ergun Kocabıyık’ın böylesi bir kitabın hazırlanmasında büyük bir kaliteyi sürüklediğini hemen teslim etmekte yarar var. Kanımca ortaya çıkan standart, Boğaziçi Üniversitesi’nin kalitesi ile mütenasip; hatta onu daha da yukarı taşıyacak mahiyettedir.
Genom; sadece bir nevi kuyruksuz maymun olan insanın değil, dünyada yaşayan bütün canlıların dört milyar yıldan bu yana süren, oluşum, dönüşüm, gelişim, savaşım ve varoluşunu bir kanonik izlek boyunca anlatıyor. Eserin “Başlangıçta söz vardı.” tümcesi ile başlaması ilk başta bir parça istifham yaratıyorsa da kısa sürede bu manidar tümcenin aynı alanda, bilimsellikteki benzerliği betimlemekte kullanıldığı anlaşılıyor. Devam eden bölümlerde en başından bu yana insanın oluşumu ve gelişimi açıklanıyor. Bunların genlerle nasıl aktarıldığı ve mutasyonların ortaya çıkardığı “Doğal Seçilim” kuramı ile beraber nasıl dönüştüğü anlatılıyor. 19. Yüzyıl’ın dev bilim adamları Darwin ve Mendel’in deneyleri, genetik biliminin mucizevi kurucularından Mendel’in onyıllar boyunca, onbinlerce fidan dikerek hipotezlerini kanıtlama çabaları; insanda gıpta ve öykünme duyguları yaratan bilimsel çalışmalar... Bu çalışmalar boyunca sürüp giden çekişmeler, rekabet, tartışmalar, yazılan makaleler, yapılan buluşlar, uğranan talihsizlikler... Garip bir şekilde, bu değerli bilimsel kitap bende, yer yer bir macera ya da dedektif romanı okuyormuşumcasına heyecan da yarattı. Hikayeler, yazınsal helecan, bilimsel hamaset, mesel ya da ajitasyon olsun diye değil, bir bilimsel bulguya ulaşmakta geçilen izleği doğru betimlemek için anlatılıyor fakat hepsi de çok etkileyici.
Kitabın bölüm adları; her biri sıradaki kromozomu temsil etmek üzere Yaşam, Türler, Tarih, Yazgı, Çevre, Zeka, İçgüdü, Çatışma, Öz Çıkar, Hastalık, Stres, Kişilik, Birleşme, Tarih Öncesi, Ölümsüzlük, Cinsiyet, Hafıza, Ölüm, Tedavi, Korunma, Siyaset, Öjenizm ve Özgür İrade. Yazar kitaba alt başlık olarak da “Bir Türün Yirmi Üç Bölümlük Otobiyografisi” diyor. Bu adlandırma ilginç, çünkü kendisi de biyolojik bir yazılım, bir şifreden ibaret olan insanoğlunun gerçek hikayesinin genlerinde yazılı olduğunu ve kadim zamanlardan, bugüne kadar bu yazılıma bakarak hikayemizin anlatılabileceğini iddia ediyor.
Bilim, felsefe, edebiyat, varoluş, doğa ve insan. Tüm bu kapsayıcı kavramlara bakışınızı dönüştürebilecek çok önemli bir kitap Genom. Öjenizm, kanser, ırk, seçilim, ölümsüzlük, gelecek gibi sayısız sofistike konuya her paragrafında ürpertici perspektiflerle değinen, bir yanıyla “dehşet verici” denebilecek düzeyde düşündürücü, saygın bir yapıt.
Genom’un, bu yıl dilimizde yayınlanmış en önemli kitaplarından biri olduğunu iç huzuruyla söyleyebilirim.
Genom Matt Ridley Çevirenler: Mehmet Doğan – Nıvart Taşçı Popüler Bilim- Anlatı - 386 Sayfa Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi
(Radikal Kitap’ın 16 Kasım 2007 Tarihli nüshasında yayınlandı.)
Genom
Genellikle edebiyat yazılarıyla tanıdığım ve bu alanda ürün verdiğini bildiğim bir yazar bir gün karşıma genetik bilimini konu edinen, Genom adını taşıyan, bilimsel bir kitap hakkında yazdığı kritik ile çıksaydı ilk tepkim: “Hayırdır inşallah?!” diye ünlemek ve yazara da yazıya da kuşkuyla yaklaşmak olurdu. Gel gör ki bu yazımda sizlere Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi’nden çıkan Genom adlı, kelimenin tam manasıyla çarpıcı bir kitaptan söz açmak dileğindeyim. Saygıdeğer okurun girişte belirttiğim saiklerden dolayı beni muaheze etmemesi için, bu şaşırtıcı duruma getireceğim sağlam açıklamalarım var. Bu açıklamalarım bilimsel alanda, edebi düsturla yazılmış muhteşem bir kitabı da muştuluyor eşzamanlı olarak.
Matt Ridley adlı, genç sayılabilecek yazarın, son yılların yükselen bilim dalı genetik üzerine yazdığı Genom adlı kitap birbirinden şaşırtıcı ögelerle dopdolu. Kanımca işin en ilginç yanı, yaşamımda pek az kez bu denli başarılısına tanık olduğum; bir bilimsel eserdeki edebiyat kullanımı olayı. Yaşadığımız dünyanın en sofistike bilim dallarından biri; büyük olasılıkla da birincisi olan genetiğin konusunu popüler bilim eseri tarzında kaleme alarak sunup, bu sayede bu alanda insanların kafasında belli bir bilinç uyandırmayı amaçlayan yazar, öylesine bir kitap yazmış ki değme edebiyatçı böylesi bir ustalığı gösteremez. Edebiyat ustalarının cerbezeli yazınsal tekniklerini zekice kullanarak, türümüzün öyküsünü anlatan bir tuhaf eser Genom. Tuhaf bir otobiyografik roman. Bir şaheser! Üçüncü Binyıl’a yaraşır bir şıklık. Yaratıcısına şükran duymamızı gerektirecek bir hazine.
Çünkü bu sayede, benim gibi son derecede karmaşık bir bilimsel alan olan genetik hakkında neredeyse hiçbir fikri olmayan okurlar bile, türümüzün ilk meydana çıkışından bu yana süregelen “genetik-otobiyografik-biyolojik”(!) hikayesini akıcı bir roman gibi okumak şansını yakalıyor. Bir biyoloji ya da bir genetik kitabını bu denli ilgiyle okuyacağımı rüyamda görsem hayra yormazdım. Kuşkusuz, olay, bir bilimsel eserin yetenekli bir yazarca popüler bilim yazınsallığı içerisinde sunulmasından ibaret değil. Hikaye büyük. Artık sokaktaki çocukların bile çok çok iyi bildiği gibi İkinci Binyıl kapanırken insanlık büyük bir teknoloji devrimi ile sarsıldı. Dijital devrim adını verdiğimiz bu teknolojik aşamanın ardından bildiğimiz dünya tamamen değişti. Hepimizin büyük bir bilimsel hamle olarak gördüğümüz bu olay aslında sadece teknolojik bir uygulamadan ibaretti. İşin ilk heyecanı geçtikten sonra öğreniyorduk ki; Internet denen olay İkinci Dünya Savaşı sırasında Amerikan ordusunda iç haberleşme için kullanılan bir teknolojinin yaygınlaştırılmasından başka bir şey değilmiş. Bunu öğrenmekle kalmıyor çok daha önemli bir şeyden haberdar oluyorduk: Gerçekte bir bilimsel devrim sözkonusuydu: Ama bu, bilişimden çok genetik alanında yaşanmaktaydı. İnsanın gen haritası çıkarılmıştı ve yakında birçok hastalığın çaresi bulunacağı, yaradılışa dair bazı sırlara ulaşılabileceği, bugüne kadar geçirdiğimiz yaşamsal evreler hakkında kapsamlı fikirler edinileceği gibi; bu alanda meydana gelecek değişiklikler sayesinde dünya bambaşka bir yer haline dönüşecekti.
Kuşkusuz şehir efsaneleri ile yaşayan bizler, bunu da bir dünya efsanesi olarak algılıyor ve neresine ne şekilde inanacağımızı kestiremiyorduk. Fakat bilim, bu alanda gerçekten de çok büyük adımlar atmaktaymış: İşte onu, elimizdeki bu kitaptan satır satır öğreniyoruz. Hem de ancak bir edebiyat yapıtından alınabilecek okuma hazzı ile birlikte!
Kitabın, görkemli denebilecek içeriğine geçmeden önce oldukça ilginç sayılabilecek tekniğine bir göz atmakta yarar var. Yazar, genetik biliminin sembolü diyebileceğimiz, insanoğlunu meydana getiren 23 çift kromozomdan esinlenerek anlatısını 23 bölümde sürdürüyor. Her bölümde genetik biliminin başat konularından biri, karakteristik özelliklerini taşıdığı kromozomla birlikte ele alınarak; insan, yazınsallıkta yeniden oluşturuluyor. Bu sayede, hem anlatıya dair akılda kalıcı bir espri ve bölümleme yapılıyor hem de bünyenin yapısına dair galaksi bir de yazınsallıkta oluşturuluyor. Bölümlerin sayısı insan DNA’sındaki kromozomların sayısı kadar olduğu için eser, oylumlu bir edebiyat sanatı olan alegorik anlatımı da beraberinde getirmiş oluyor.
Matt Ridley’in yazınsal yetileri sadece bu şekilsel ögelerle sınırlı değil. Aynı zamanda, bu kadar derin bilimsel bilgi ile donanmış bir yazarda kolay kolay göremeyeceğimiz bir belagat, ironi, rezüme, dramatizasyon, tasvir ve tahrir kabiliyetine sahip. En karmaşık konuları anlatırken bile küçük hikayecikler kurabiliyor, okurun ilgisini diriltebiliyor, onu ajite edebiliyor, özendiriyor; dramatik bilimsel olaylar anlatıyor, bilim insanlarının başından geçen trajikomik, kimi zaman mucizevi ama hep ilgi çekici anekdotları emsalsiz bir hafızanın ürünleri olarak sayıp döküyor. Tüm bu yaptıkları sonucunda, mucizevi bir şeyi başarıyor; bilim ile edebiyatı evlendiriyor. Ortaya çıkan ürünü; Genom adlı kitabı, konuyla “ilgili ilgisiz”(!) tüm okurlara hararetle salık veririm. Hiç ilgileri olmayan bir alanda, bu kitap sayesinde otorite olup çıkabilirler. Bu noktada, bu değerli eseri Türkçe’ye çeviren Mehmet Doğan ve Nıvart Taşçı’nın başarısının altı çizilmeli. Benzer şekilde, zor kitapların özenli editörü ve çevirmeni olarak yayın piyasasında isim yapmış Ergun Kocabıyık’ın böylesi bir kitabın hazırlanmasında büyük bir kaliteyi sürüklediğini hemen teslim etmekte yarar var. Kanımca ortaya çıkan standart, Boğaziçi Üniversitesi’nin kalitesi ile mütenasip; hatta onu daha da yukarı taşıyacak mahiyettedir.
Genom; sadece bir nevi kuyruksuz maymun olan insanın değil, dünyada yaşayan bütün canlıların dört milyar yıldan bu yana süren, oluşum, dönüşüm, gelişim, savaşım ve varoluşunu bir kanonik izlek boyunca anlatıyor. Eserin “Başlangıçta söz vardı.” tümcesi ile başlaması ilk başta bir parça istifham yaratıyorsa da kısa sürede bu manidar tümcenin aynı alanda, bilimsellikteki benzerliği betimlemekte kullanıldığı anlaşılıyor. Devam eden bölümlerde en başından bu yana insanın oluşumu ve gelişimi açıklanıyor. Bunların genlerle nasıl aktarıldığı ve mutasyonların ortaya çıkardığı “Doğal Seçilim” kuramı ile beraber nasıl dönüştüğü anlatılıyor. 19. Yüzyıl’ın dev bilim adamları Darwin ve Mendel’in deneyleri, genetik biliminin mucizevi kurucularından Mendel’in onyıllar boyunca, onbinlerce fidan dikerek hipotezlerini kanıtlama çabaları; insanda gıpta ve öykünme duyguları yaratan bilimsel çalışmalar... Bu çalışmalar boyunca sürüp giden çekişmeler, rekabet, tartışmalar, yazılan makaleler, yapılan buluşlar, uğranan talihsizlikler... Garip bir şekilde, bu değerli bilimsel kitap bende, yer yer bir macera ya da dedektif romanı okuyormuşumcasına heyecan da yarattı. Hikayeler, yazınsal helecan, bilimsel hamaset, mesel ya da ajitasyon olsun diye değil, bir bilimsel bulguya ulaşmakta geçilen izleği doğru betimlemek için anlatılıyor fakat hepsi de çok etkileyici.
Kitabın bölüm adları; her biri sıradaki kromozomu temsil etmek üzere Yaşam, Türler, Tarih, Yazgı, Çevre, Zeka, İçgüdü, Çatışma, Öz Çıkar, Hastalık, Stres, Kişilik, Birleşme, Tarih Öncesi, Ölümsüzlük, Cinsiyet, Hafıza, Ölüm, Tedavi, Korunma, Siyaset, Öjenizm ve Özgür İrade. Yazar kitaba alt başlık olarak da “Bir Türün Yirmi Üç Bölümlük Otobiyografisi” diyor. Bu adlandırma ilginç, çünkü kendisi de biyolojik bir yazılım, bir şifreden ibaret olan insanoğlunun gerçek hikayesinin genlerinde yazılı olduğunu ve kadim zamanlardan, bugüne kadar bu yazılıma bakarak hikayemizin anlatılabileceğini iddia ediyor.
Bilim, felsefe, edebiyat, varoluş, doğa ve insan. Tüm bu kapsayıcı kavramlara bakışınızı dönüştürebilecek çok önemli bir kitap Genom. Öjenizm, kanser, ırk, seçilim, ölümsüzlük, gelecek gibi sayısız sofistike konuya her paragrafında ürpertici perspektiflerle değinen, bir yanıyla “dehşet verici” denebilecek düzeyde düşündürücü, saygın bir yapıt.
Genom’un, bu yıl dilimizde yayınlanmış en önemli kitaplarından biri olduğunu iç huzuruyla söyleyebilirim.
Genom Matt Ridley Çevirenler: Mehmet Doğan – Nıvart Taşçı Popüler Bilim- Anlatı - 386 Sayfa Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi
(Radikal Kitap’ın 16 Kasım 2007 Tarihli nüshasında yayınlandı.)