Bir PEN toplantısındaki “BOŞ İSKEMLE”
hapiste veya sürgünde olduğu için
aramızda yer alamayan yazarlar içindir.

“Yazarlar fikirlerini açıkladıkları için”
İfade Özgürlüğünü savunmanın 50 yılı
Hapisteki Yazarlar Komitesi, Uluslararası PEN

15 Kasım 2010 günü...
... Burma’da demokrasi lideri Aung San Suu Kyi’nin ev hapsi sona erdi. (Şimdilik.) Kadın lider kısa bir ara dışında 21 yıldır ev hapsindeydi. Burma (Myanmar) askerî diktası 2000 demokratı hapiste tutuyor. Defalarca hapsedilen ve Türkiye PEN Kulübü’nün Onur Üyeleri arasında olan Zargana hapisteki yazarlar arasında. Zargana yabancı gazetecilerle görüştüğü için 200’de 35 yıl hapse mahkûm edildi.
Türkiye PEN Kulübü üyelerinden yazar-avukat Muharrem Erbey KCK davası bağlamında Diyarbakır’da tutuklu. Bir başka üye, yayıncı Ragıp Zarakolu, yayınladığı bir kitap nedeniyle mahkemede. İki kere beraat etmesine rağmen Yargıtay tarafından tekrar yargılanmasına karar verilen PEN üyesi Pınar Selek Alman PEN Yazar Bursu ile Almanya’da, fiilen sürgün konumunda; bu yüzden PEN Duygu Asena Ödülü’nü kazanan Pınar Selek’e ödül heykelciği kendisine iletilmek üzere babası Alp Selek’e sunuldu. Türkiye PEN Onur Üyesi İsmail Beşikçi bir yazısından ötürü mahkemede.
PEN, elbette, üye olmayan ama hapiste olan yazarlarla da ilgilenir. Tutuksuz yargılanabilecekken neredeyse iki yıldır hapiste olan Mustafa Balbay gibi gazeteci ve aydınların durumu da PEN’in ilgi alanı içinde. Türkiye’de yazı, çeviri ve yayın gerekçesiyle hapiste olan 40 kişi var. Yüzlerce kişi hakkında açılmış davalar sürüyor. Hepsinin bir an önce özgürce yaşaması ortak dileğimiz.
PEN hakkında kısa bilgi
Edebiyatın bütün dillerde özgürce gelişmesini savunan ve yazarlar arası buluşma ve tartışma alanı olan PEN 1921’de Londra’da doğan ve bugün 145 kulüpten oluşan bir federasyon. PEN adı “Poets&Playwrights (Şairler & Piyes yazarları), Essayists & Editors (Denemeciler ve Editörler) ve Novelists (Romancılar) kelimelerinin baş harflerinden oluşturulmuştur. PEN Anayasası’nı (Charter) benimseyen her yazar, dinî ve siyasî görüşü ne olursa olsun, üye olabilir. Muhalefet hakkı savunulduğu için, tekpartici anlayışlar ile PEN bağdaşmaz. Bu genel çerçevede, her PEN Merkezi kendi üye politikasını belirler. (Bir “uç örnek” olarak, vaktiyle bir merkezin dört dil bilme şartı koşmuş olduğunu belirtelim.)
Uluslararası kongrelerdeki seçimlerle belirlenen Uluslararası Yönetim Kurulu Tokyo’daki kongreden bu yana şu kişilerden oluşuyor: Uluslararası Başkan: John Ralston Saul (Kanada PEN), Genel Sekreter: Hori Takeaki(Japonya PEN), Sayman: Eric Lax (Amerika PEN), Üyeler (alfabetik): Tarık Günersel (Türkiye PEN), Marketa Hejkolova (Çek PEN), Philo Ikonya (Kenya PEN Başkanı, Norveç’te sürgünde), Lee Gil-Won (Kore PEN), Yang Liang (Bağımsız Çin PEN), Mohamed Magani (Cezayir PEN), Haroon Siddiqui (Kanada PEN). (www.internationalpen.org.uk/go/about-us/the-board) Genellikle telekonferans ile yapılan YK toplantılarında Londra’daki ofis için saat 14.00 iken Kanadalı üyeler için sabah, Türkiye’de16.00, Japonya ile Kore’deki üyeler için 23.00 oluyor.
Önemli bir nokta: Uluslararası ofis geleneksel olarak Londra’da, fakat ‘uluslararası merkez’ (YK üyelerinden oluştuğu için) bütün gezegen. (Kongre süresince, evsahipliği yapan merkezin seçtiği kent.)
PEN, üyelerine pazar, ün ve para sağlamaz. O tür konular bir ajansın uzmanlık alanına girer. PEN, üyelerine dünya çapında iletişim alanı, dayanışma ve katkıda bulunma imkânı sunar. Bu süreçler ise beraberinde ‘dar bir çevrede’ daha çok saygınlık (ve daha çok sorumluluk) getirebilir.
PEN bünyesinde dört komite var: Hapisteki Yazarlar Komitesi, Çeviri ve Dil Hakları Komitesi, Kadın Yazarlar Komitesi ve Barış İçin Yazarlar Komitesi. Ayrıca sürgün yazarlar için çalışma grubu ve bölgesel ‘ağlar’ (networks) birer iletişim ve dayanışma alanı.

PEN Hapisteki Yazarlar Komitesi
Kuruluşundan beri ifade özgürlüğü ile ilgilenen PEN’in Hapisteki Yazarlar Komitesi (Writers in Prison Committee-WiPC) 1960’da Brezilya’daki kongrede kuruldu. Bu yıl 50.kuruluş yıldönümü. PEN hapiste veya mahkemede olan 900 yazarın durumu ile ilgileniyor. 70 PEN kulübü bünyesinde bu komite var. Komitenin uluslararası başkanı (‘Chair’) Kanadalı yazar Marian Botsford Fraser. Uluslararası PEN Ofisi’nde bu alanda yirmi yıldır emek veren kişi Sara Whyatt. Türkiye PEN Kulübü Hapisteki Yazarlar Komitesi Başkanı Halil İbrahim Özcan.
UNESCO’NUN resmî danışmanı olan PEN hapiste veya tehdit altında olan yazarlara yardımcı olmaya çalışır. Bazen tahliye veya ceza indirimi sağlayabilir; bazen yaşanamayacak durumdaki hapishane şartlarının düzeltilmesini sağlayarak hayatta kalmaya yardımcı olur. Tahliye için uluslararası kampanya düzenler. Nitekim, 2007’de Senegal’deki kongrede alınan karar doğrultusunda, Çin’de hapiste olan şair Şi Tao’nun on yıl hapse mahkûm edilmesine yol açan şiiri Türkçe dahil 90’dan fazla dile çevrilmiş, dünya çapında bir kampanya yapılmıştır. Şi Tao ayrıca Türkiye PEN Kulübü Onur Üyesi seçilmiştir. Bu somut örnekte henüz psikolojik destek dışında bir sonuca ulaşabilmiş değiliz. Ama çabalarımız sürüyor. Çabasız kalınsaydı yüzlerce yazar hapiste çürürdü. Bu elli yılda olağanüstü durumlar da yaşanmış, bir yazar hapisten (‘filmlerdeki gibi’) kaçırılarak yurtdışına çıkarılabilmiştir.
PEN her yıl sonuna doğru hapisteki yazarlara veya yakınlarına iyi dilek mesajı kempanyası düzenler. Bu yıl mesaj iletilecek yazarlar şu ülkelerde hapiste: Azerbaycan, Burma, Burundi, Çin, Fas, İran, İspanya, Kamerun, Kazakistan, Küba, Mısır, Özbekistan, Sudan, Suriye, Suudî Arabistan, Tunus, Türkiye ve Vietnam. Bu mesajların sadeliği resmî makamların onayının alınması için önem taşır. Birkaç cümle yazılmış bir kartpostalın intihardan vazgeçirdiği görülmüştür. Ayrıca, ilgili ülkenin devlet başkanı ve adalet bakanı gibi kişilere hitaben usulünce yazılan iletiler gönderilir. Hitap tarzı, adres ve dil gibi konulardaki bilgiler merkezlere iletilir.
İnci Aral Başkanlığındaki Türkiye PEN Kulübü bu yıl da sorumluluklarının bilincinde davranan merkezler arasında yer aldı. Nitekim geçtiğimiz aylarda Hapisteki Yazarlar Komitesi (HYK) Başkanı Halil İbrahim Özcan Muharrem Erbey’i Diyarbakır’da hapishanede ziyaret etti. Komite üyesi Sabri Kuşkonmaz Silivri’de Mustafa Balbay ile görüştü. Tarık Günersel ile Sabri Kuşkonmaz Diyarbakır’a giderek KCK davasının ilk oturumunda bulundular –ilgi ve tepkilerini sürdürüyorlar. “Kürtçe” kelimesini bile kayda geçirtmeyen bir zihniyet hangi terim ve sıfatlarla anlatılabilir –“gülünç” sıfatının yanı sıra?
PEN kayıtsız şartsız muhalefet hakkını savunur, eser ve görüşlerinden ötürü cezalandırılan veya ceza tehlikesi karşısında olan yazarlarla –üye olsun olmasın- ilgilenir. Bu bakımdan tekpartici (veya çokpartili fakat antidemokratik) rejimlerde PEN şu veya bu şekilde suçlanır, yasaklanır, engellenir. Bazı PEN merkezleri bu yüzden sürgündedir.
Dünyalı yazarların güçbirliği alanıdır PEN. Daha özgür bir dünya için.
50 Vak’a - The 50 Cases
PEN HYK (Hapisteki Yazarlar Komitesi) 50. Yıldönümü nedeniyle 50 vak’a seçti. Ayrıltılı bilgi şuradan edinilebilir: http://www.internationalpen.org.uk/index.cfm?objectid=89044016-3048-676E...

1960: Musine Kokalari 1961: Henri Alleg 1962: Mochtar Lubis 1963: Josef Brodsky
1964: Wolfgang Harich 1965: Wole Soyinka 1966: Andrei Sinyavsky and Yuli Daniel
1967: Angel Cuadra 1968: Rajat Neogy 1969: Yannis Ritsos 1970: Jose Revueltas
1971: Nguyen Chi Thien 1972: Xose Luis Mendez 1973: Nien Cheng 1974: Shahrnush Parsipur
1975: Breyten Breytenbach 1976: Kim Chi-ha 1977: Alicia Partnoy 1978: Georgi Markov
1979: Vaclav Havel 1980: Alaíde Foppa de Solorzano 1981: Nawal El Saadawi
1982: Ngugi wa Thiong'o 1983: Mansur Rajih 1984: Martha Kumsa 1985: Irina Ratushinskaya
1986: Adam Michnik 1987: Jack Mapanje 1988: Faraj Bayrakdar 1989: Salman Rushdie
1990: Aung San Suu Kyi 1991: Ragıp Zarakolu 1992: Pramoedya Ananta Toer
1993: Tahar Djaout 1994: María Elena Cruz Varela 1995: Ken Saro-Wiwa
1996: Taslima Nasrin 1997: Faraj Sarkoohi 1998: Pius Njawe 1999: Mamadali Makhmudov
2000: Yehude Simon Munaro 2001: Sihem Bensedrine 2002: Dawit Isaak
2003: Thích Huyen Quang 2004: Ali Lmrabet 2005: Lydia Cacho 2006: Anna Politkovskaya 2007: Hrant Dink 2008: Sayed Parvez Kambakhsh 2009: Liu Xiaobo

Kasım 2009’dan bu yana öldürülen yazar, gazeteci ve yayıncıların (muhtemelen eksik) listesi:

2009
15 Aralık Brezilya José Givonaldo VIEIRA Gazeteci
22 Aralık Meksika José Alberto VELÁZQUEZ LÓPEZ Editör
22 Aralık Kazakistan Gernnady Pavlyuk Editör

2010
5 Ocak Bulgaristan Boris Tsankov Gazeteci
7 Ocak Meksika Valentín VALDÉS ESPINOSA Gazeteci
11 Ocak Kıbrıs Andis Hadjicostis Medya grubu başkanı
13 Ocak Yemen Mohammed Shu’i Al-RABU’I Gazeteci
20 Ocak Rusya Konstantin Popov Gazeteci
29 Ocak Meksika Jorge Alberto OCHOA MARTÍNEZ Gazeteci
1 Mart Nepal Arun SINGHANIYA Yayıncı
4 Mayıs Irak Sardasht OSMAN Gazetec
9 Mayıs İran Farzad KAMANGAR Gazeteci
2 Mart Meksika Jorge RÁBAGO VALDEZ Gazeteci
12 Mart Meksika Evaristo PACHECO SOLÍS Muhabir
19 Mart Kolombiya Clodomiro CASTILLA OSPINA Editör, yayıncı
22 Mart Ekvador Jorge SANTANA CARBONELL Editör
4 Nisan Türkiye Metin Alataş Gazeteci
5 Nisan Meksika Enrique VILLICAÑA PALOMARES Köşe yazarı
24 Nisan Nijerya Sunday Gyang BWEDE Gazeteci
24 Nisan Nijerya Nathan S. DABAK Gazeteci
24 Nisan Nijerya Edo Sule UGBAGWU Gazeteci
10 Mayıs Pakistan Ghulam RASOLL BIRHAMANI Gazeteci
19 Haziran Filipinler Nestor BEDOLIDO Gazeteci
24 Haziran Ruanda Jean Leonard RUGAMBAGE Editör
27 Haziran Pakistan Faiz Muhammad SASOLI Gazeteci
28 Haziran Meksika Juan Francisco RODRÍGUEZ RÍOS Gazeteci
28 Haziran Meksika María Elvira HERNÁNDEZ GALENA (f) Gazeteci
5 Temmuz Meksika Hugo Alfredo OLIVERA CARTAS Gazeteci
2 Temmuz Hindistan Hem Chandra PANDEY Gazeteci
19 Temmuz Yunanistan Socrates GIOLAS Gazeteci
26 Temmuz Endonezya Muhammad SAYIFULLAH Gazeteci
24 Ağustos Irak Kamal Qassim MOHAMED Gazeteci
3 Eylül Beyaz Rusya Aleh Byabenin Gazeteci
4 Eylül Arjantin Adams Ledesma VALENZUELA Gazeteci
14 Eylül Pakistan Misri Khan ORAKZAI Gazeteci
16 Eylül Pakistan Mujeebur Rehman SADDIQUI Gazeteci
27 Eylül Guatemala Victor Hugo JUÀREZ Gazeteci
16 Ekim Brezilya Wanderley DOS REIS Gazeteci
18 Ekim Brezilya Francisco Gomes DE MEDEIROS İnternet yazarı